زخم بستر یا زخم فشاری ضایعه ای است که توسط فشار مقاوم و مداوم ایجاد و منجر به آسیب های بافت زیرین میشود.
این زخم ها شیوع بالایی به ویژه در موارد بستری های طولانی مدت و ناشی از بی حرکتی دارد.
زخم بستر یا زخم فشاری چیست؟
زخم بستر زخمی است در پوست و بافت های زیرین آن که در اثر اعمال فشار طولانی مدت در طی چند روز تا چند ساعت بر روی پوست فرد ایجاد میشود.
این نوع زخم به طور معمول در افرادی دیده میشود که بر روی ویلچر مینشینند و یا مدت طولانی در بستر هستند.
برای آشنایی با انواع زخم به مقاله “صفر تا صد معرفی زخم و انواع زخم” مراجعه فرمایید.
زخم بستر در چه نواحی ای ایجاد میشود؟
زخم بستر میتواند در هرجایی از بدن ایجاد شود.
مثلا در افرادی که اکسیژن تراپی (درمانی) میشوند امکان دارد که بر روی پل بینی، پشت سر و یا گوش دچار زخم فشاری شوند.
همچنین زخم فشاری میتواند در داخل دهان طی استفاده از دندان مصنوعی نامناسب، اینتوبه (لوله گذاری) و تهویه مکانیکی ایجاد شود.
اما به طور معمول زخم فشاری در روی پوست پوشاننده نواحی استخوانی بدن مثل پاشنه پا، مچ پا، باسن و دنبالچه ایجاد میشود.
زخم بستر چه علائمی دارد؟
علائم اولیه زخم فشاری
- مشاهده تغییرات غیر معمول در رنگ و یا بافت پوست فرد به طوری که در افراد با پوست سفید لکه های قرمز رنگ و در افراد با پوست سبزه لکه های بنفش یا آبی مشاهده میشود. هم چنین لکه های تغییر رنگ داده شده با فشار دادن سفید نمیشوند.
- درد یا خارش در ناحیه آسیب دیده
- احساس سفتی، حالت اسفنجی یا گرما در ناحیه ای از پوست
علائمی که در صورت بدتر شدن زخم بستر مشاهده میشود
- زخم یا تاول باز
- زخم عمیقی که به لایه های عمیق تر پوست نفوذ میکند.
- زخم خیلی عمیقی که ممکن است به استخوان و یا بافت عضله برسد.
علت ایجاد زخم فشاری چیست؟
زخم بستر در اثر اعمال فشاری که سبب محدود شدن خونرسانی به پوست میشود ایجاد میشود.
در این حالت سلولهای اپیدرم (لایه بیرونی پوست) میمیرند و با شکسته شدن سلول های مرده زخم فشاری ایجاد میگردد.
سه عامل اصلی ایجاد زخم بستر
فشار
فشار مداوم بر روی هر قسمت از بدن میتواند سبب کاهش جریان خون به بافتها و در پی آن عدم انتقال اکسیژن و مواد مغذی کافی به بافت نرسیده و پوست و بافتهای مجاور آن آسیب میبینند و ممکن است سلولهای این بافت ها بمیرند.
برای افرادی که تحرک محدود دارند این نوع فشار معمولا در مناطقی اتفاق می افتد که پوست از روی استخوان رد شده و با چربی و عضله کافی پوشانده نشده مثل آرنج، ستون فقرات، پاشنه پا و … .
اصطکاک
اصطکاک زمانی رخ میدهد که پوست روی لباس یا ملحفه ساییده شود.
این حالت میتواند سبب شکننده شدن پوست و آسیب پذیر شدن آن شود به ویژه اگر پوست مرطوب نیز باشد.
برش یا شکاف
برش زمانی اتفاق می افتد که دو سطح در جهت مخالف هم حرکت کنند.
مراحل ایجاد زخم بستر کدام اند؟
درمانگران زخم بستر از یک سیستم مرحله بندی برای تعیین شدت زخم فشاری استفاده می کنند که این مراحل را میتوانید به نقل از cleveland clinic مشاهده فرمایید.
مرحله اول
پوست قرمز یا صورتی- زخم باز وجود ندارد. برای افراد با پوست تیره دیدن تغییر رنگ گاها دشوار است و باید برای تشخیص به سایر علائم توجه شود. در این مرحله پوست به لمس حساس است و در برخی افراد ممکن است پوست ابن ناحیه نسبت به سایر نواحی گرم تر، خنک تر، نرم تر یا سفت تر باشد.
مرحله دوم
در این مرحله یک زخم کم عمق با پایه صورتی یا قرمز ایجاد میشود. در این مرحله ریزش پوست، خراشیدگی و تاول نیز مشاهده میشود.
مرحله سوم
در این مرحله زخم به لایه چربی پوست (هیپودرم) میرسد.
مرحله چهارم
در مرحله آخر زخم به هر سه لایه پوست نفوذ کرده و عضلات، تاندون ها و استخوان ها را در معرض دید قرار میدهد.
چه افرادی بیشتر در معرض ایجاد زخم فشاری میدهد؟
افرادی که پوست نازک و حساس تری دارند و افرادی که حرکت محدود تری دارند یا حرکتی ندارند بیشتر دچار زخم فشاری میشوند.
از جمله این افراد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی تحرکی در افرادی که در کوما و یا زندگی نباتی هستند؛ افرادی که فلج هستند یا از ویلچر استفاده میکنند و یا افرادی که به سبب بیماری و یا دوران نقاهت پس از جراحی در رخت خواب به سر میبرند.
- افرادی که گچ و آتل بسته و یا از اعضای مصنوعی استفاده میکنند.
- افرادی که بالای 70 سال سن دارند.
- افرادی که دچار اضافه وزن زیاد و چاقی هستند.
- افرادی که رژیم غذایی ضعیفی دارند و موارد مغذی لازم و کافی را دریافت نمیکنند. چرا که برای حفظ سلامت پوست و پیشگیری از تجزیه بافتها ویتامین، پروتئین، مایعات، کالری و مواد معدنی کافی نیاز است و باید در رژیم غذایی فرد گنجانده شود.
- افرادی که بی اختیاری ادرار و یا بی اختیاری روده دارند. با قرا ر گرفتن طولانی مدت در معرض ادرار و مدفوع
- شرایط پزشکی افراد من جمله بیماری هایی که بر جریان خون اثر دارند و سبب شکننده شدن پوست یا مشکلات حرکتی میشوند همچون: دیابت، بیماری های شریانی محیطی، نارسایی کلیه، نارسایی قلبی، مولتیپل اسکلروزیس یا MS، پارکینسون و…
چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟
چنانچه فرد علائم زخم بستر را مشاهده کرد لازم است موقعیت خود را تغییر دهد تا فشار وارده بر آن ناحیه کاسته شود.
با توجه به توصیه ی mayo clinic (یکی از برترین کلینیک های دنیا) اگر در طی 24 تا 48 ساعت بهبودی حاصل نشد باید به پزشک مراجعه کرد.
افرادی که مراقبین بیماران بستری هستند و یا بیمارانی که در دوران نقاهت بیماری و یا جراحی در رخت خواب نشسته و از ویلچر استفاده میکنند و محدودیت حرکتی دارند لازم است که در صورت مشاهده علائم زخم فشاری فرد بیمار را به پزشک ببرند تا برای درمان او اقدامات لازم انجام گردد.
در صورت مشاهده علائم زیر فرد باید در اسرع وقت مشاوره پزشکی دریافت کند:
- پوست قرمز و متورم
- چرک ناشی از زخم فشاری
- پوست سرد و تپش قلب
- درد شدید و دمای بالا
زخم بستر چه عوارضی برای فرد مبتلا ایجاد میکند؟
عوارض زخم فشاری
سلولیت
سلولیت به معنای عفونت پوست و بافت های نرم متصل به آن است.
سلولیت میتواند سبب گرما، التهاب و تورم ناحیه آسیب دیده شود. افرادی که به آسیب عصبی مبتلا هستند در اکثر موارد در ناحیه تحت تاثیر سلولیت احساس درد نمیکنند.
عفونت استخوان و مفاصل
عفونت ناشی از زخم بستر این امکان را دارد که به مفاصل و استخوان ها نفوذ کند.
عفونت مفاصل (آرتریت سپتیک) میتواند سبب آسیب به غضروف و بافت شود.
عفونت های عفونت های استخوانی (استئومیلیت) میتواند منجر به کاهش عملکرد مفاصل و اندام ها شود.
سرطان
زخم هایی که مدت طولانی باقی مانده و غیر قابل التیام اند میتوانند به نوعی سرطان سلولهای سنگ فرشی مبدل گردند.
سپسیس
ندرتا امکان دارد که زخم بستر سبب ایجاد سپسیس یا عفونت خون شود.
علائم زخم بستر عفونی شده
- درد شدید
- بوی بد
- قرمزی و دمای بالا
- متورم شدن و ترشح چرک
- علاوه بر این ها در صورت بروز عفونت تب ولرز هم در فرد مشاهده میشود و از اولین علائم عارضه عفونت میباشد.
چگونه میتوان از ابتلا به زخم فشاری پیشگیری کرد؟
پیشگیری کامل از بروز زخم فشاری معمولا دشوار است اما میتوان با انجام برخی کارها که در ادامه اشاره میشود احتمال ابتلا را کاهش داد.
تغییر موقعیت و حرکت فرد
چنانچه خود فرد قادر به جابجا شدن نیست لازم است که به او کمک شود تا برای مدتی طولانی در یک جا ثابت نماند.
استفاده از تشک یا کوسنی که فشار را کاهش دهد
استفاده از کوسن یا تشک مخصوص برای کاهش فشار به فرد کمک میکند تا اطمینان یابد که بدن در موقعیت خوبی قرار دارد و تحت فشار نیست.
دقت شود که از کوسن های دونات شکل استفاده نشود چرا که ممکن است سبب تمرکز فشار را روی بافت اطراف شوند.
بررسی روزانه پوست
پوست خود از نظر علائم و نشانه های اولیه زخم فشاری به صورت روزانه بررسی نمایید.
خشک و تمیز نگه داشتن پوست
لازم است که پوست روزانه با یک شوینده ملایم شسته و خشک شود.
این روتین پاک سازی باید به طور مرتب انجام شود تا پوست در معرض رطوبت، ادرار و مدفوع قرار نگیرد.
محفاظت از پوست
برای حفاظت از پوست در برابر ادرار و مدفوع میتوان از کرم های سد کننده رطوبت استفاده کرد.
در صورت نیاز بهتر است ملافه و لباس ها به طور مکرر تعویض شوند.
لازم است که فرد مراقب دکمه های روی لباس و چین و چروک های روی ملحفه باشد که سبب تحریک پوست نشود.
رژیم غذایی متعادل
داشتن یک رژِم غذایی متعادل و سالم حاوی پروتئین، مواد معدنی و ویتامین
عدم استعمال سیگار
سیگار کشیدن میتواند منجر به آسیب به گردش خون شود.
زخم بستر چگونه تشخیص داده میشود؟
زخم بستر بر اساس ظاهر زخم توسط پزشک و کارشناس زخم تشخیص داده شده و مرحله بندی میشود.
جهت نظارت و ارزیابی روند بهبود از زخم عکس گرفته میشود.
برای بررسی عفونت ها ممکن است آزمایشات و تصویر برداری هایی از جمله تهیه بیوپسی (نمونه برداری) از زخم، کشت و آزمایش خون و اشعه ایکس یا MRI انجام شود.
چه روش های درمانی ای برای زخم بستر وجود دارد؟
درمان های غیر جراحی برای زخم بستر
- شست و شو و تمیز کردن زخم با آب و صابون یا آب نمک (محلول آب نم استریل).
- پوشاندن زخم با باندهای مخصوص طبی که برای بهبودی طراحی شده اند. این باندها شامل هیدروژل (ژل مبتنی بر آب)، هیدروکلوئید، آلژینات ها (تشکیل شده از جلبک دریایی) و پانسمان های فوم هستند.
- برای برداشتن بافت های مرده گاها پماد تجویز شود. به طور کلی معمولا کرم و پمادهای ضد عفونی کننده یا ضد میکروبی برای درمان زخم فشاری توصیه نمیشود. اما احتمال دارد که برای محافظت از پوست آسیب دیده یا تحریک شده در اثر بی اختیاری به کرم های مسدود کننده پوست نیاز شود.
- چنانچه زخم عفونی باشد و یا فرد عفونت جدی ای مثل مسمومیت خون یا سپسیس، سلولیلت (عفونتهای خونی زیر پوست) و عفونت استخوان (استئومیلیت) ممکن است آنتی بیوتیک برای فرد تجویز شود.
- تجویز دارو برای کنترل درد مثل داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن یا داروهای ضد درد موضعی
- داشتن رژیم و تغذیه سالم و متعادل به گونه ای که حاوی پروتئین و انواع ویتامین و مواد معنی کافی باشد و نوشیدن مایعات زیاد میتواند روند بهبودی را تسریع کند.
- دبریدمان یا برداشت بافت آسیب دیده میتواند توسط پانسمان های طراحی شده مخصوص انجام شود. چنانچه مقدار بافت مرده زیاد باشد میتوان از فورسپس و چاقوی جراحی تحت بی حسی موضعی بافت های مرده را دبرید کرد.
درمان جراحی برای زخم فشاری
زخم های فشاری شدید ممکن است خود به خود التیام نیابند.
در این صورت ممکن است برای بستن زخم، تسریع روند بهبود و به حداقل رساندن خطر عفونت جراحی نیاز شود.
درمان جراحی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- تمیز کردن زخم و بستن آن یا نزدیک کردن لبه های زخم به هم
- تمیز کردن زخم و استفاده از بافت پوست سالم از محلی دیگر که میتواند همراه با پایه عروقی باشد برای بستن زخم (استفاده از گرافت یا فلپ)
خطرات پس از جراحی زخم بستر
- مسمومیت خون
- استئومیلیت
- آبسه
- ترومبوز سیاهرگ عمقی و…
نتیجه گیری
زخم بستر یا زخم فشاری زخمی است که طی تحت فشار قرار گرفتن پوست بدن و معمولا طی بی تحرکی طولانی ایجاد میشود.
این زخم طی چهار مرحله میتواند پیشروی کند و در آخر به عضله و ماهیچه برسد بنابراین رسیدگی و درمان به موقع ضرورت زیادی دارد.
علائم زخم بستر معمولا درد و خارش، تغییر دمای ناحیه آسیب دیده نسبت به سایر بدن و… میباشد.
بهترین راه پیشگیری مراقبت از پوست و خشک و تمیز نگه داشتن آن و داشتن تحرک و داشتن تغذیه مناسب است.
به طور کلی درمان زخم بسترممکن است هفته ها و ماه ها طول بکشد.
برای درمان زخم بستر انواع راه های غیر جراحی و جراحی اعم از استفاده از دارو، پماد و استفاده از باندهای مخصوص، دبرید زخم و گرافت و فلپ میتوان استفاده کرد و اینکه از چه روش درمانی ای استفاده شود به شدت زخم و مرحله آن و نظر پزشک بستگی دارد.
