هموروئید در دوران بارداری+روش های درمانی

تغییرات فیزیولوژیک جسمی و روانی مربوط به بارداری، تمام سیستم ­های بدن مادر را تحت تاثیر قرار می­دهد.

در این بین، شایع­ترین تغییرات در دستگاه گوارش اتفاق می­افتد که می­تواند زمینه­ ساز بروز یا تشدید برخی بیماری­ ها از قبیل هموروئید شود.

هموروئید، به معنی متورم شدن وریدهای اطراف رکتوم و مقعد است که می­تواند اجابت مزاج را در دوران بارداری بسیار ناخوشایند کند.

هموروئید در دوران بارداری از شکایات شایع مادران باردار است و معمولاً پس از زایمان برطرف می­شود.

ترکیبی از تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی به همراه دارو درمانی، می­تواند به تسکین علائم هموروئید در دوران بارداری کمک کند.

آناتومی دستگاه گوارش تحتانی

دستگاه گوارش یکی از بزرگ­ترین سیستم­ های بدن انسان است که از دهان شروع شده و به مقعد ختم می­شود.

 این دستگاه کار بلع، هضم، جذب و دفع مواد غذایی را انجام می­دهد.

قسمت فوقانی دستگاه گوارش شامل دهان، مری، معده، کبد، پانکراس و کیسه صفرا و نیز روده کوچک است.

 دستگاه گوارش تحتانی نیز از روده بزرگ شروع شده و به مقعد ختم می­شود.

این قسمت شامل سکوم، زائده آپاندیس، کولون صعودی، کولون عرضی، کولون نزولی، سیگموئید، رکتوم (راست روده) و مقعد است.

هموروئید چیست؟

هموروئید یا بواسیر به اتساع علامت­دار و واریسی شدن وریدهای رکتوم و اطراف مقعد گفته می­شود.

هموروئید یکی از رایج­ترین بیماری­ های گوارشی است که پیشینه 4 هزار ساله دارد؛ همچنین شایع­ترین علت خونریزی از دستگاه گوارش تحتانی نیز محسوب می­شود.

بیماری هموروئید بر اساس پیشرفت بیماری از روی محل طبیعی آن در داخل کانال مقعد به چهار دسته تقسیم می­شود:

• مرحله اول: اتساع وریدها به­ همراه خونریزی
• مرحله دوم: بیرون زدگی بافتی با بازگشت خود به­ خود
• مرحله سوم: بیرون زدگی بافتی و نیاز به دخالت انگشت برای بازگشت
• مرحله چهارم: بیرون زدگی غیرقابل برگشت

از نظر محل درگیری نیز هموروئید را به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می­کنند:

هموروئید خارجی: اتساع وریدهای مقعد و اطراف آن

هموروئید داخلی: اتساع وریدهای رکتوم

چرا هموروئید در بارداری بیشتر اتفاق می­افتد؟

اگرچه شیوع هموروئید در بارداری به­ طور دقیق مشخص نیست، اما یکی از مشکلات شایع و ناراحت کننده دوران بارداری می­باشد؛ به­ گونه ­ای که بیان شده است حدود یک سوم زنان باردار از هموروئید شکایت دارند.

بر اساس مطالعات، هموروئید در سه ماهه دوم و سوم بارداری بیشترین شیوع را دارد.

همچنین شیوع هموروئید علامت­دار در زنان باردار بیشتر از زنان غیرباردار می­باشد.

همانطور که سن حاملگی بالاتر رفته و جنین بزرگ­تر می­شود، رحم نیز سنگین­تر شده و شروع به فشار دادن لگن می­کند.

این سنگینی، فشار زیادی به وریدهای نزدیک مقعد و رکتوم وارد کرده و در نتیجه این عروق ممکن است متورم و دردناک شوند.

افزایش هورمون پروژسترون در دوران بارداری نیز می­تواند به ایجاد هموروئید کمک کند، زیرا دیواره عروق را شل کرده و آن­ها را مستعد تورم می­کند.

افزایش حجم خون در دوران بارداری هم که منجر به اتساع عروق می­شود، می‌تواند در ایجاد هموروئید در دوران بارداری نقش داشته باشد.

سه علت شایع دیگر هموروئید در دوران بارداری عبارتند از:

• زور زدن در هنگام اجابت مزاج
• فشار ناشی از تحمل اضافه وزن ناشی از بارداری
• نشستن یا ایستادن برای مدت طولانی

هموروئید در زنان بارداری که از یبوست رنج می­برند، بیشتر دیده می­شود.

گرچه شکایت از هموروئید در دوران بارداری به اوج خود رسیده و این مسئله می­تواند در هنگام زایمان نیز مشکل ­ساز بوده و برای مادر باردار، دردناک باشد، خوشبختانه در طی یک ماه اول بعد از زایمان به تدریج و به صورت خودبخودی، هموروئید بهبود یافته و علائم کاهش می­یابند.

عوامل خطر ابتلا به هموروئید

هرکسی می­تواند به هموروئید دچار شود؛ اما اگر شما یک یا بیشتر از یک ریسک فاکتور زیر را دارا هستید، ممکن است در معرض ابتلا به هموروئید قرار داشته باشید:

• بارداری
• زایمان سخت و طولانی
• اسهال و یبوست مزمن
• افزایش سن
• افزایش وزن
• چاقی
• وضعیت نامناسب تغذیه
• نوع شغل (ایستادن یا نشستن طولانی مدت)
• ارث
• خلق افسرده
• عملکرد معیوب روده
• هرگونه افزایش فشار داخل شکمی
• نشستن طولانی مدت در توالت

علائم ابتلا به هموروئید

هموروئیدها عموماً بدون علامت هستند، اما زمانی که به بالا یا پایین مخاط رکتوم برآمده شوند یا ترومبوز ایجاد شود، می­توانند علامت­دار شوند.

اصلی­ترین علائم این بیماری شامل: خونریزی از مقعد، مدفوع خونی، برآمدگی یا بیرون زدگی در هنگام دفع، خارش، درد، خروج ترشحات موکوسی از مقعد و لمس توده­ای حساس در کانال مقعدی می­باشد.

درد ناشی از هموروئید اغلب شدید است و باعث محدود شدن فعالیت­ های شخص از قبیل نشستن، راه رفتن و اجابت مزاج می­شود.

خونریزی ناشی از هموروئید در موارد واضح یا طولانی مدت ممکن است علتی برای ایجاد کم­خونی باشد.

تشخیص هموروئید

تشخیص هموروئید بر اساس شرح حال و معاینه بالینی داده می­شود.

مشاهده ناحیه مقعد به­ منظور کشف شواهدی از ترومبوز، خراشیدگی پوست یا زبانه­ های پوستی مقعد صورت می­گیرد و امکان دارد با زور زدن بیمار، بافت بیرون زدگی پیدا کند.

در صورت نیاز، معاینه بالینی صورت گرفته و در صورت شک به تشخیص، انجام آنوسکوپی ضرورت پیدا می­کند.

روش های درمان هموروئید در دوران بارداری

در صورت عدم درمان به موقع و پیگیری مناسب، این مشکل ممکن است تبدیل به یک بیماری مزمن شده و منجر به افت کیفیت زندگی، مراجعات متعدد به مراکز درمانی و تحمیل هزینه­ های فراوانی به فرد، خانواده و جامعه گردد.

درمان هموروئید معمولا بر اساس نوع و شدت علائم و همچنین درجه آن صورت می­گیرد. جهت درمان هموروئید صرف­نظر از نوع و شدت آن، ابتدا توصیه­ های تغذیه­ ای و اصلاح سبک زندگی از قبیل: افزایش دریافت فیبر، افزایش دریافت مایعات، مصرف بیشتر ملین­ ها و حجیم کننده­ های طبیعی مدفوع و ممانعت از زور زدن و افزایش فشار داخل شکمی به­ عنوان خط اول درمان غیرتهاجمی صورت می­گیرد.

در منابع به برخی روش­های غیردارویی دیگر از قبیل استفاده از کیف آب گرم یا نشستن در تشت آب گرم (حمام نشیمنگاهی) نیز اشاره شده است.

در صورت عدم پاسخ به این اقدامات، جهت درمان هموروئیدهای درجه 1 و 2 عموماً تجویز داروهای موضعی یا سیستمیک صورت می­گیرد که در این زمینه می­توان به استفاده از کرم­ ها، پمادها، شیاف­ ها و یا سایر اشکال دارویی اشاره کرد. اغلب داروهای مورد استفاده در این زمینه حاوی یک جزء کورتیکواستروئیدی یا ضددرد می­باشند.

روش­ های درمانی اسکلروتراپی یا باندینگ، بسته به شدت علائم و عوارض جهت درمان هموروئیدهای درجه 1 تا 3 کاربرد دارند.

سایر روش­ های جراحی هموروئید چه به­صورت جراحی بسته از قبیل: لیگاسیون شریان و لیزر هموروئید و چه به­صورت جراحی­ های باز مثل هموروئیدکتومی، در درمان هموروئیدهای درجه 2 و بالاتر بسته به وضعیت بیمار اتخاذ می­گردد.

برای مقایسه روش های درمانی و همچنین مشاوره و هماهنگی جهت لیزر درمانی هموروئید در دوران بارداری به صفحه لیزر بواسیر / لیزر هموروئید مراجعه فرمایید.

توصیه ­های بهداشتی جهت پیشگیری ابتلا به هموروئید در دوران بارداری

برای پیشگیری از ایجاد هموروئید در دوران بارداری و نیز درمان سریع­تر در موارد ابتلا، علاوه بر روش­های دارویی و جراحی، تغییر سبک زندگی به­صورتی که بتواند حرکات روده­ای را افزایش داده و دفع منظم انجام شود، بسیار موثر می­باشد.

لذا جهت پیشگیری و درمان هموروئید، به نکات زیر توجه کنید:

• روزانه 20 تا 30 گرم فیبر استفاده کنید. برای اطلاع از رژیم غذایی مناسب در هموروئید، مقاله رژیم غذایی در بواسیر را مطالعه فرمایید.
• برای جلوگیری از یبوست، از روغن­ های گیاهی مثل روغن زیتون در غذاهای خود به­ کار ببرید.
• روزانه 12 لیوان آب بنوشید.
• از زور زدن در هنگام دفع مدفوع اجتناب کنید.
• در هنگام خواب به پهلوی چپ دراز بکشید.
• ورزش کگل را یاد گرفته و روزانه چندین بار انجام دهید.
• روزانه 3-2 بار و هربار به مدت 10 دقیقه، حمام نشیمنگاهی در آب گرم داشته باشید.
• از کیسه آب گرم جهت تسکین درد و یا کیسه یخ در هنگام التهاب استفاده کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟

اگر در دوران حاملگی دچار خونریزی در حین اجابت مزاج شدید، قبل از اینکه به فکر استفاده خودسرانه از داروهای گیاهی و خانگی، ملین ­ها و پمادهای مختلف بیفتید، با پزشک خود مشورت کنید.

بیشتر علل خونریزی مقعدی در دوران بارداری، مانند هموروئید، بی خطر هستند؛ اگرچه برخی از علل می­توانند جدی باشند.

نیازی به نگرانی در مورد هموروئید نیست، به خصوص زمانی که می­دانید چگونه علائم را مدیریت کنید.

هموروئید ممکن است ناراحت کننده و یا از نظر بعضی از خانم ­های باردار، شرم­آور باشد، اما بی ضرر است و معمولاً در نهایت بعد از زایمان از بین می­رود.

منابع استفاده شده در این مقاله

Staroselsky A, Nava-Ocampo AA, Vohra S, Koren G. Hemorrhoids in pregnancy. Can Fam Physician. 2008 Feb;54(2):189-90. PMID: 18272631

Jesmani, E., Ebrahimzadeh Zagami, S., & Kordi, M. (2020). A review of Non-pharmacological and pharmacological treatments of Hemorrhoid in pregnancy. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility, 22(12), 91-101.‏